Voettitels zijn onmisbaar
Beperkingen
Woordgrapjes onvertaalbaar
Voettitels zijn voor allen, die in ons land op de een of
andere manier met films te maken hebben, zoiets van-
zelfsprekends, dat men zich gewoonlijk niet verdiept in
de vraag, of het „vertalen" van films veel of weinig,
moeilijk of gemakkelijk werk is. Alleen als er bij het aan
schouwen van een film kortsluiting ontstaat tussen de
talenkennis van de toeschouwer en de voettitels van de
„filmvertaler", blijkt plotseling, dat men goede titels van
groot belang acht.
Over dat „vertalen" van films hebben wij onlangs een
gesprek gehad met de heer A. C. Slop, de publiciteitsman
van Universal International Films Nederland N.V. in
Amsterdam, die op dit gebied een ervaring van ruim dertig
jaar heeft. Aan zijn informaties is het volgende ontleend:
Voettitels ontsieren het filmbeeld, maar zij zijn nu een
maal nodig, zelfs nodiger dan men soms denkt. Ook zij, die
over een goede talenkennis beschikken, zullen soms moeite
hebben om een gecompliceerde filmdialoog te volgen. Bij
de invoering van de sprekende film bleek reeds onmiddellijk,
dat voettitels onmisbaar waren voor de landen, waar een
andere taal dan die, welke in de film voorkwam, gesproken
werd. Sindsdien is de situatie sterk veranderd, omdat de
films in vele landen worden nagesynchroniseerd. Voor lan
den als Nederland, Denemarken en andere Scandinavische
landen is nasynchronisatie in de regel veel te kostbaar. Daar
moet men zich met voettitels blijven behelpen, al levert dat
voor degeen, die de taal verstaat, het grote voordeel op,
dat hij de film in de originele versie te horen krijgt.
De vaak geuite beschuldiging, dat de titels niet kloppen
met de gesproken Engelse of Franse of Duitse tekst,
zijn meestal in zoverre ongegrond, dat het nu eenmaal niet
mogelijk is de gehele dialoog van een film in voettitels te
vertalen.
Films worden niet „vertaald", maar „bewerkt", waarbij
het slechts in zeer beperkte mate mogelijk is de gesproken
woorden te vertalen. De bewerker wordt immers geconfron
teerd met een aantal beperkingen, die hem noodzaken naar
een compromis te zoeken. De eerste handicap, waarop hij
stuit, is dat de mensen in de film veel sneller praten dan
de toeschouwers in de bioscoop kunnen lezen. Dat be
tekent, dat alles wat niet strikt noodzakelijk is om de
handeling van de film te kunnen volgen of bepaalde
situaties te verklaren, moet vervallen. De tweede moeilijk
heid is het gebrek aan ruimte om de voettitels af te drukken.
Er is maar een smal strookje beschikbaar. Lange zinnen
zijn onbruikbaar. De titel moet dus altijd kort zijn. Boven
dien moet zoveel mogelijk vermeden worden, dat een titel
over een scènewisseling heen loopt. Dat veroorzaakt name
lijk verwarring bij de toeschouwers. Er is nog een andere
reden, waarom de titel kort moet zijn. De toeschouwer heeft
maar weinig tijd om te lezen. Hij wil het filmbeeld zien.
Komt er een titel op het doek, dan moet hij die eerst even
opzoeken, lezen en dan gauw weer het beeld zien. Het is
eigenlijk een wonderlijk staaltje van aanpassingsvermogen,
dat de toeschouwers op die manier een film kunnen zien
en waarderen.
Het is dus duidelijk, dat er van letterlijke tekstvertaling
bij films geen sprake kan zijn. Men kan van een boek van
vierhonderd pagina's nu eenmaal geen echte vertaling op
tweehonderd pagina's maken. Hoeveel er bekort moet
worden, hangt ten dele af van de spreeksnelheid. Die snel
heid is voor bijvoorbeeld Frans en Italiaans dertig tot
veertig procent groter dan voor Nederlands. Verder wordt
de „franje" van de dialoog opgeruimd. Onder „franje"
moet men verstaan alle mogelijke woordjes, die feitelijk
niets te betekenen hebben. Hoe dat in zijn werk gaat, kan
men zien aan een tekst als: „Ah, mon vieux ce que
tu dis c'est vrai mais je ne la connais pas", waarvan
de voettitel zou moeten luiden: „Da's waar, maar ik ken
haar niet".
Als een acteur zegt: „Let's go" en naar de deur wijst,
hebben we geen titel nodig om te begrijpen wat er gaat
gebeuren. Dingen, die men duidelijk in de film ziet, gaat
men niet nog eens met voettitels aanduiden. Men zal in de
voettitel niet zetten: „Ik zou zo graag willen Men
maakt daarvan: „Ik wil graag
Het kost vaak heel wat hoofdbrekens om korte, duidelijke
zinnetjes voor de voettitels te verzinnen, die toch zo getrouw
mogelijk de dialoog weergeven. Er zijn ook onoplosbare
moeilijkheden. Zo zijn woordgrapjes meestal onvertaalbaar.
Spitse en leuke dingen uit de dialoog moeten maar al te
vaak wegens gebrek aan ruimte weggelaten worden.
„Slang" is meestal onvertaalbaar, want voor de voet
titels is men aangewezen op algemeen beschaafd Neder
lands en dan is men nog beperkt tot de spreektaal, waarbij
gecompliceerde woorden taboe zijn. Dialect is voor de
voettitels onbruikbaar, omdat geschreven dialect moeilijk
leesbaar is.
Het bewerken van een film is werkelijk een aaneenscha
keling van compromissen met de taal, met de tijd en met
het beeld.
De bewerker moet ook rekening houden met de film
keuring. Een vakkundige bewerking kan een film in een
lagere leeftijdsklasse doen belanden. Maar het tegenover
gestelde is ook mogelijk. Met het oog op de keuring kan
de bewerker bijvoorbeeld een uitdrukking als „to make
love" niet letterlijk in de voettitel vertalen.
De schrik van de filmbewerkers zijn de echte dialoog-
films, waarin veel en rad gesproken wordt en weinig
handeling voorkomt. Van de flitsende, spitse dialogen is
gewoonlijk maar weinig te redden. Ligt hierin niet een
verklaring voor de soms teleurstellende exploitatieresultaten
met deze films in ons land?
Het aantal voettitels verschilt van film tot film. Er zijn
wel eens films, waarbij men met vierhonderdvijftig titels
kan volstaan. Er zijn colossals met vijftienhonderd titels.
Voor het bepalen van de plaats, waar de titels in de
film moeten worden gedrukt, maakt men bij de Ameri
kaanse films gebruik van een zogenaamde spotted masterlist.
Veel moeilijker is dat werk als er alleen maar een zuivere
dialooglijst beschikbaar is. Men moet dan zelf de plaatsen,
waar de titels moeten komen, op de film aangeven en de
lengte der titels bepalen. Men heeft daarvoor werkelijk
wat routine en een speciale feeling nodig.
Hoe de titels tenslotte op de copieën worden aangebracht,
is een ander verhaal.
208
