Vrouwen in het Vak: Margreet Reiss 'De grootste moeilijkheid voor een filmvertaalster is het puzzelen' De regisseur van een film. De hoofd spelers. De doorsnee bioscoopbe zoeker weet wie ze zijn. De pers heeft ze genoemd en hun namen verschijnen levensgroot in beeld. Slechts een handje vol opmerkzame toeschouwers of geïnteresseerden in het vak zullen zich, na vertoning, de naam van de vertaler te binnen weten te brengen. Filmvertaler. Een vak apart. Vermeld maar onopgemerkt. Onbekend maar ozo belangrijk. Margreet Reiss weet erover mee te praten. Na zo'n 40 jaar in het vak behoort ze tot één van de beste vertalers die Nederland rijk is. Negen notitieboekjes zijn vol- gekrabbeld met alle films die ze ooit heeft vertaald en nog steeds gaat jaarlijks een grote hoeveelheid be langrijke en minder belangrijke films door haar handen. Doet zij haar werk goed dan weet de toeschouwer niet eens dat ze er was want, meent deze vakvrouw, '...de bezoeker moet niet beseffen dat hij leest'. Haar werkplek is zeer bescheiden. Een bureau. Woordenboeken. Een typemachine en een bandrecorder. De gereedschappen van een film vertaalster. Boven het bureau por tretten van haar zoons: Jeroen en Tim Krabbé. Twee heren die duide lijk meer in de openbaarheid treden dan hun moeder. Of haar werk daar op de één of andere manier aan ten grondslag ligt? 'God nee, Jeroen wilde altijd al ak- teur worden. Tim is schrijver en schaker. Dat ik nou de hele tijd ach ter die typemachine zat heeft daar niets mee te maken'. Aldus spreekt Margreet Reiss. Trots is ze natuurlijk wel getuige onder meer de foto's en de vele, door Je roen vervaardigde, schilderijen aan de wanden. Puzzelen Margreet Reiss heeft volop materiaal verzameld om duidelijk te maken wat een filmvertaalster precies doet. Hoe zij te werk gaat. 'Allereerst krijg ik een dialooglijst', zegt ze, 'kijk, zoals deze. Als het een goede lijst is staat alle gesproken tekst genoteerd inclusief uitleg van bepaalde uitdrukkingen, die voor een buitenlander misschien wat las tig te begrijpen zijn. In de Ameri- 16 kaanse film 'No Mercy' bijvoorbeeld wordt heel ruwe taal gesproken. Ik zag die film samen met een Engels man en hij begreep er niets van. In zo'n geval wordt die ruwe taal uitge legd in begrijpelijke ruwe taal. Daar naast bevat de lijst scène- omschrij vingen en er staat bij hoe lang elke regel vertaling precies mag zijn. Die lengte wordt aangegeven in Engelse voeten'. Ze laat een aantal schematisch aan doende, lege vellen zien. 'Dit papier is in afgemeten kolommen verdeeld. Elke kolom is een voet. Hierop type ik mijn vertaling. De nummers voor de zinnen op de dialooglijst corres ponderen met de nummers van de bijbehorende vertalingen. Vooral bij Amerikaanse films krijg je zo'n com plete dialooglijst. Soms is dat ook niet het geval. Dan staat de lengte er niet bij en moet je op je gevoel afgaan. Met de lijst ga ik vervolgens de film bekijken. Ik kijk en lees dan tegelijk. Dat is behoorlijk ver moeiend. Intussen wordt het geluid van de film voor me opgenomen zo dat ik de complete tekst op band heb staan om thuis de dialooglijst te kunnen controleren en om de sfeer weer op te roepen'. Daarna gaat het karwei pas echt van start. 'De grootste moeilijkheid is niet de vertaling maar het puzzelen', vindt Margreet. 'Vertalingen moeten heel kort zijn omdat je iets 1 1/2 maal zo snel hoort als dat je het leest. Boven dien is Nederlands een heel inge wikkelde taal met al die hulpwerk woorden die de zinnen lang maken. Soms moetje het wel eens wat min der mooi neerzetten. In plaats van de correcte Nederlandse zin: 'Ik ben daar geweest', wordt het: 'Ik was daar', 'De minste ruimte heb je wanneer je een film vanuit het Engels moet vertalen. Engelsen spreken heel staccato en snel met veel afkortin gen. Frans en Italiaans daarentegen worden wel snel uitgesproken maar zijn weer veel bloemrijker terwijl het Amerikaans vaak wat langzamer is, Je hebt meestal niet genoeg ruimte om alles te vertalen dus vermeld je alleen het belangrijkste en dat moet weer goed aansluiten op de volgen de zin. Als ik een zin in tweeën moet splitsen probeer ik bovendien de werkwoorden op dezelfde plek te krijgen als ze worden uitgesproken. Een toeschouwer moet lezen en luis teren tegelijk. Eigenlijk moet hij niet beseffen dat hij ook leest'. 'Ja, als je het echt goed wilt doen moet je perfectionistisch zijn. Je moet er in duiken en de woorden de waarde geven die ze hebben. Na tuurlijk moetje wel van taal houden'. 'Wat je absoluut niet moet doen is van een Amerikaans begrip iets oer- Hollands maken. Je moet nooit 'The New York Bears' vertalen als 'Ajax'. Vreselijk. Wij hebben het in onze fa milie altijd over Ajax-vertalingen als we zoiets zien'. Margreet Reiss kan wat dat betreft behoorlijk ver gaan. Uren heeft ze gepiekerd over de 'wentelteefjes' uit 'Kramer versus Kramer'. Veel te Hollands vond ze dat. De uiteindelijke vertaling luidde: 'Eierbroodjes'. 'In de film werden ze gegeten als ontbijt', zegt ze, 'bij ons is het een dessert. Eierbroodjes leek me beter'. Beroepsjargon Een ander probleem is het jargon. Behalve ruwe taal of dialekt kan be roepstaai ook behoorlijk lastig zijn. Zo lastig dat Margreet Reiss regel matig te rade gaat bij terzakekundi- gen. Margreet:'In de film 'From the hip' zaten heel veel rechtzaal- scènes. Daar heb ik een advokaat bij ge haald. Als ik science fiction-films moet vertalen zoals 'Inner Space' of de 'Star Wars'-films, doe ik dat meestal samen met iemand die zelf science fiction-boeken vertaalt. 'Wallstreet' had ik bijna geweigerd. Die film bestaat voor 2/3e uit effek- tentaal en voor 1/3e uit gewone mensen-taal. Dat kon ik niet, vond ik. Totdat ik hulp kreeg. De film wordt gesponsord door een effek- tenkantoor uit Rotterdam en met de direkteur daarvan heb iktwee dagen hard gewerkt. Gelukkig kende hij het jargon anders was ik er nooit uitge komen'. 'Zo'n film als 'Wallstreet' is maar liefst 1600 titels lang (een titel is een regel tekst op het doek) terwijl de gemiddelde film zo'n 800 titels lang is'. Een behoorlijke klus dus. 'Ja inderdaad. Meteen héél eenvou dige film ben ik toch al gauw twee a drie dagen bezig. Heel eenvoudige films zijn er maar weinig. Een film als 'Gandhi' bijvoorbeeld heeft twee weken geduurd'. Margreet Reiss kwam al voor de oor log als secretaresse op een filmver huurkantoor terecht. 'Belangstelling voor film had ik altijd al', zegt ze. Daar kwam ze in contact met film- vertalen, hielp en passantSimon van Collum aan zijn eerste baan in het filmbedrijf maar in 1937 was het af gelopen. Toen trouwde ze. Margreet: 'Pas na de oorlog ben ik weer begonnen. Ik was met een schilder getrouwd die niet veel ver-

Historie Film- en Bioscoopbranche

Film | 1988 | | pagina 16