HET VUILSYNDROOM
Zaterdagavond, tweede avond
voorstelling, een uitverkochte
zaal. Spannende scènes. Gespan
nen volgen de bezoekers de han
delingen op het doek.
Het meisje op de laatste rij drukt
haar schouder iets steviger tegen
die van haar vriend en fluistert: "'t
Wordt pauze". Nauwelijks heeft zij
deze woorden uitgesproken of op
het doek worden de beelden ver
vangen door de titel "pauze".
Verbluft vraagt haar vriend: "Hoe
wist jij dat? Ben je toch met Willem
naar deze film geweest?"
"Dat kan je zien aan al de kleine
zwarte vlekken op het doek. Als
die komen wordt het altijd pauze."
Kleine zwarte vlekken. Vervuiling
van de filmkopie. Het euvel waar
aan we tegenwoordig na een aan
tal vertoningen kennelijk niet meer
kunnen ontkomen. Vuil op de film.
ledere operateur kan er over mee
praten. We kennen de klachten:
vervuiling bij de lassen waar de ak
tes werden samengevoegd en
vooral vervuiling bij het pauze-
punt.
Hoe kan dit ontstaan? Niemand
kan zich herinneren dat dit vroeger
ook zo was. Vroeger? We bedoe
len de periode dat het nog gebrui
kelijk was om met een duo-pro-
jektieinstallatie te werken. Twee
projektoren waarbij van spoel tot
spoel (600 meter film op een
spoel!) werd "overgenomen" van
projektor op projektor. Waarbij het
totale programma werd onderge
bracht op zes filmspoelen van 600
meter elk. Waarbij het filmtrans-
port bestond uit het verplaatsen
van de filmrol vanuit een afgeslo
ten, stofvrije boventrommel via
het projektor-transportsysteem
naar de afgesloten stofvrije onder
trommel. Waarbij het filmvenster
van elke projektor na een projektie-
tijd van ongeveer twintig minuten
steeds grondig werd gereinigd, en
na de vertoning elke filmrol op
spoel werd "opgeborgen" in een
filmkluis.
De technische ontwikkelingen
hebben veel veranderd in de pro-
jektiekabines. De automatisering
van de projektieapparatuur maakte
de filmkluis overbodig. Het kom-
plete filmprogramma blijft zowel
tijdens de projektie als na afloop
daarvan op twee grote spoelen of
als één grote rol op een horizon
taal tafelblad van een non-rewind
of van een filmwagen bij de projek
tor onbeschermd tegen stof opge
slagen.
Omdat op goed onderhouden pro
jektieapparatuur een filmkopie
vele honderden malen vertoond
kan worden zonder dat zich zicht-
HENKBERG*
bare beschadigingen of vervuiling
voordoet, zal men zich afvragen:
"Waar komt die vervuiling dan van
daan?
In de meeste gevallen wordt ver
vuiling veroorzaakt door onzorg
vuldige behandeling van de film
kopie of door slecht onderhoud
van de apparatuur, of door beide.
Stof is overal aanwezig. Op de ka-
binevloer; in de lucht die circu
leert; op kleding; aan schoenen;
op de projektor; op de film zelf, ja
zelfs op de materialen die worden
gebruikt om alles schoon te hou
den.
Onderzoekingen hebben uitgewe
zen dat wanneer de projektieappa
ratuur regelmatig volledig wordt
schoongemaakt er nauwelijks een
vervuiling optreedt, welke tijdens
de projektie zichtbaar is. Maar
sinds men is afgestapt om te vol
doen aan de eis dat een projektie-
kabine qua reinheid vergeleken
dient te worden met een operatie
kamer, is het vervuilingssyn
droom ontstaan.
We gaan er van uit dat de kabine-
vloer regelmatig wordt gereinigd
met een stofzuiger, een vochtige
dweil en in de vloerwas wordt ge
zet. We gaan zelfs nog iets verder
en nemen aan, dat de luchttoevoer
naar de kabine gefilterd wordt. On
der deze omstandigheden zal de
filmkopie bij een normale relatieve
vochtigheidsgraadmarge van 35%
tot 50% minimaal vervuilen. We
mogen dan stellen dat de kopie
schoon zal blijven.
Simpel gesteld. Maar we weten
maar al te goed dat de praktijk een
ander beeld geeft. Daarom terug,
met beide benen op de grond. Zie
de realiteit onder ogen. Hoeveel
stofnesten bevinden zich in de ka
bine? Hoe is de toestand van de
kabinevloer? Omdat bovenom
schreven ideale schoonmaakvoor-
schriften door financiële beperkin
gen niet kunnen worden nage
leefd, worden alternatieve schoon-
maaksystemen toegepast waar
van de resultaten minder effektief
zijn.
STATISCHE LADING
Het filmmateriaal heeft, zoals vele
andere kunststofprodukten de ei
genschap zich statisch op te la
den; speciaal bij een lage vochtig
heidsgraad. In de projektiekabine
is de relatieve vochtigheidsgraad
meestal te laag. Passeert de film in
zo'n geval tijdens de projektie sta
tisch geladen onderdelen, dan
wordt zwevend stof en ander vuil
dat zich op de projektor bevindt
door de film aangetrokken. Door
dat het rock and roll projektiesys-
teem alsmede het non-rewindsys-
teem tegenwoordig populair is, is
de mogelijkheid om het vuil aan te
trekken toegenomen.
Elke geleiderol zoals toegepast bij
tafelsystemen waarmee de filmko
pie in aanraking komt, is een po
tentiële statische generator. Deze
rollen zullen zich statisch opladen
omdat zij slechte geleiders zijn. Zo
ook het filmmateriaal. Tijdens de
montage en de demontage van de
programma's kan de snelheid,
waarmee de kopie langs deze rol
len loopt, oplopen tot 250 meter
per minuut. Bij een spoelsnelheid
van ongeveer 100 meter per mi
nuut kan bij een relatieve vochtig
heidsgraad van zelfs 70% de stati
sche elektriciteit 4000 Volt per
centimeter bereiken!
Onderzoekingen ten behoeve van
de industrie hebben aangetoond,
dat een statisch lading van 2000
Volt een grote aantrekkingskracht
heeft van stof en vuil. Stof dat zich
op een centimeter afstand bevindt
van de oppervlakte van het sta
tisch geladen materiaal, zal zich
verplaatsen naar dat materiaal. Bij
een relatieve vochtigheidsgraad
van bijvoorbeeld 26% bleek tij
dens het onderzoek, dat 10.000
Volt per centimeter werd bereikt.
Plaatselijke metingen op het film
materiaal, buiten de omgeving van
de geleiderollers, gaven een uit
slag te zien die akseptabel ge
noemd mag worden, waardoor
een minimale stofvervuiling ont
stond.
Het zal duidelijk zijn dat de stati
sche aantrekkingskracht van de
geleiderollen tijdens de montage
of de demontage van de films zeer
groot is. De rollen kunnen zich al
leen ontladen via het filmmate
riaal, omdat zij zelf niet geleidend
zijn. Het filmoppervlak raakt elke
rol slechts één maal, maar tijdens
het transport raakt het filmopper
vlak meerdere rollen.
Het is bijna niet mogelijk om deze
rollen via het aanbrengen van
aardleidingen te ontladen. Het
aanbrengen van een aardleiding
aan de projektor voor dit doel is
onvoldoende omdat het vuil op de
film een geleidende verbinding
tussen het filmoppervlak en de
kunststofrol vermindert of soms
zelfs geheel verbreekt.
Wanneer de kosten niet als een
probleem worden ervaren, dan
kan een verbetering optreden door
de kunststofrollen te vervangen
door metalen rollen. Ook metalen
kogellagers kunnen behulpzaam
zijn bij het ontladen, tenminste als
het totale filmtransportsysteem
geaard is. Dit geldt vanzelfspre
kend ook voor de montagetafel.
EMMER WATER
Een alternatieve methode om de
meest zichtbare vervuiling te ver
minderen is de toepassing van een
schoonmaakapparaat, dat op de
projektor wordt gemonteerd. Deze
schoonmaakapparaten zijn van
verschillende fabrikaten leverbaar.
Verwacht u geen wonderen, maar
het helpt. Wordt dezelfde filmko
pie regelmatig door het schoon
maakapparaat gevoerd, dan kun
nen emulsiebeschadigingen op
treden!
Nu kan men zich afvragen,
waarom we in het verleden van dit
alles verschoond zijn gebleven.
Het antwoord is eenvoudig. De
filmkopie bevond zich destijds op
metalen spoelen die een gelei
dende aardverbinding hadden via
de projektor. De afstand tussen de
bovenspoel en de onderspoel was
kort en werd meestal vertikaal af
gelegd. In de projektor was defilm
doorlopend in kontakt met meta
len onderdelen waardoor het weg
vloeien van een statische lading
mogelijk was. Vanzelfsprekend
kon men ook toen niets verande
ren wanneer een reeds vervuilde
filmkopie werd aangeleverd.
Het stofvrij houden van de kabine
en alles wat in de kabine staat op
gesteld is dus een noodzaak. Dat
de film nooit de kabinevloer mag
raken is duidelijk. Ook niet het
losse startstuk, omdat wanneer
startstuk en filmakte weer zijn sa
mengevoegd het vuil, dat zich op
het startstuk bevindt zich zal ver
plaatsen naar het beeldgedeelte
van defilm.
Tenslotte: plaats eens een emmer
gevuld met water onder de non-re
wind. De vochtigheidsgraad zal
toenemen in de kabine en de stati
sche lading zal hierdoor enigszins
verminderen. Het is niet meer dan
een gebrekkig hulpmiddel, maar
het helpt!
We zullen naar een systeem moe
ten, waarbij het mogelijk wordt dat
de filmkopie na een aantal verto
ningen door de verhuurder wordt
teruggenomen om de kopie in het
renovatielaboratorium te laten rei
nigen. Waarom houden we ons
wel aan de onderhoudsbeurten
van onze auto?
Henk Berg is Theaterinspekteur en leider
van de Technische Dienst van Jogchem's
Theaters BV.
21
