Vrouwen in het Vak: Rita Bongenaar "Een spotster moet heel precies werken" Van alle buitenlandse films die in de Nederlandse bioskopen te zien zijn, wordt 90 tot 95% on dertiteld door het Titra Filmlabo- ratorium. Voorwaar een respek- tabele hoeveelheid die vakkennis en vakmanschap doet vermoe den. Dat is ook het geval en te midden van de vele disciplines aldaar neemt de spotter een be langrijke plaats in. In een onder- titelingsfabriek is een goede spotter goud waard. Bij Titra zijn het gewoontege trouw vrouwen geweest die de exakte plaats van iedere regel tekst op de filmkopie bepaalden. "Ze zijn nauwkeuriger", meent direkteur de heer E.J. Bovelan- der. Inderdaad een onontbeer lijke eigenschap, beaamt ook de spotster in kwestie: Rita Bonge naar (51). Met 32 jaar spoterva- ring in haar bagage is zij een vraagbaak voor onervaren verta lers, een steunpilaar voor het be drijf en een vakvrouw tot in haar vingertoppen. Na 32 jaar doet ze het werk nog altijd met evenveel animo en plezier. Om haar hals draagt ze een Mal- thezer Kruis in goud. Dat heeftze indertijd gekregen van de Neder landse Bond van Bioskoop- en Filmondernemingen in verband met haar 25-jarig jubileum bij Ti tra. Een toepasselijk kado, want het Malthezer Kruis is een onont beerlijk onderdeel van de titel- machine. Het zorgt ervoor dat de filmbeeldjes in rukjes worden verdergetrokken waardoor het mogelijk is de beeldjes steeds op dezelfde plaats te titelen. Bo vendien zorgt dit, op het eerste gezicht onbelangrijke, "moertje" ervoor dat een film die wordt af gedraaid niet in sneltreinvaart over het scherm vliegt. Liefde voor het vak Als een filmvertaling bij Titra bin nenkomt, wordt deze eerst op floppy-disk gezet. De floppy gaat, samen met de originele dialooglijst (de lijst waarop alle gesproken tekst staat geno teerd), naar Rita. Dan kan het spotten beginnen. De filmrol wordt op een, daarvoor toege ruste, viewing- tafel gemon teerd. De computer wordt gepro grammeerd en voorzien van de floppy. De speciale teller wordt op nul gezet. Via een viewer kan Rita de film beeld voor beeld be kijken en via een luidspreker is tegelijkertijd ook het geluid te horen. Door middel van voetpe dalen onder de tafel kan ze steeds exakt begin en eind van een titel een regel tekst op het filmdoek) aangeven terwijl de teller het juiste nummer le vert. Het mag duidelijk zijn dat dit werk een behoorlijke dosis concentratie vereist. "Je moet tegelijkertijd letten op het beeld, op het geluid, op de teller en op de tekst", zegt Rita. Al komt er ook de nodige, techni sche know-how bij kijken, toch ziet Rita haar werk niet als een ty pisch mannenberoep. "Vrouwen zijn preciezer", vindt ze en dat moet ook want de titelaar in de fabriek kan de filmbeelden niet zien en moet blind op de aanwij zingen van de spotster afgaan. Ze was nog geen 20 toen ze met spotting begon. De interesse voor film gaat nog veel verder te rug en stamt uit haar jeugd. "Het zat al jong in me", meent Rita. "Toen ik een jaar of tien - elf was, zat ik al vanuit de kabine films te kijken en spoelde ik kopieën te rug. Mijn oom was bedrijfsleider van een theater en op zaterdag avond ging ik zeker twee keer naar de bioskoop. Meestal had ik mazzel en kon ik in de polities- toel zitten. Die stoel was altijd gereserveerd voor de buurt- agent. Als het rustig was buiten ging hij daar naar de film zitten kijken. Dat was wel in de jaren vijftig moet je bedenken; toen kon dat nog. Als hij er niet was, zat ik gratis in die stoel. Later ben ik nog een tijdje ouvreuse geweest. Ik heb films gedraaid en filmkopieën gekontroleerd op beschadigingen. Toen kwam het spotten en daar heb ik me echt in vastgebeten. Ik was geen type om te trouwen en kinderen te krijgen al werd dat in de vijftiger jaren wel van je verwacht. Ik wilde iets doen waar ik bevredi ging van had en dat was spot ten". Met Rita praten over film, haar drijfveren en het vak is niet ge speend van emotionaliteit. "Het allerbelangrijkste", zegt ze, "is de liefde voor het vak. Dat staat op de voorgrond. Daarnaast moet je er ook feeling voor heb ben. Je moet over teamgeest be schikken, maar ook houden van alleen werken. Je moet interesse hebben in film en interesse in ta len. Mijn opleiding is lagere school, waar ik twee keer ben blijven zitten, maar ik heb wel al tijd gevoel gehad voor taal. Ik heb mezelf ontwikkeld, me inge zet en talen geleerd. Ik heb kur- sussen Spaans, Italiaans en Frans gevolgd. Nu ben ik bezig met een kursus Portugees en de rest van de talen heb ik spelen derwijs geleerd. Ik versta nu Hongaars, Tjechisch, Joegosla- visch, Noors, Fins, Zweeds, Rus sisch, Engels, Duits en noem maar op. Soms moet je een taal vanuit je gevoel begrijpen in kombinatie met de filmbeelden zoals Japans en Chinees. Daar versta je in het begin niets van, maar toch moet je ook films in die talen spotten. In de loop der jaren zijn er films bijgekomen in steeds meer vreemde talen en met taal ben je eigenlijk nooit uit geleerd. Om nog maar niet te spreken over het "slang", dat is weereen taal apart". "In de loop der jaren heb ik heel wat mensen opgeleid. Ik heb 50 spotters zien komen en er 50 zien gaan. Voor vrouwen is de taal soms een struikelblok en ze ker ook al die dingen die je tege lijkertijd in de gaten moet hou den. Sommige mensen vinden het werk saai. Daar snap ik niets van. Wat je van film niet allemaal kunt leren! Neem alle voorlich tingsfilms bijvoorbeeld. Je blijft leren! Uiteindelijk moet je zélf ook wat van je baan maken". Rita houdt van haar vak; zo sterk zelfs dat een gebroken pols haar er niet van kan weerhouden om, tijdens het ziekteverlof, enige malen aan te wippen om te kij ken of alles wel goed gaat. Ook een haastklus, resulterend in een stevige portie overwerk, deert haar niet. "Vroeger had ik graag zelf films gemaakt en mu ziek geschreven", zegt ze, "maar achteraf denk ik toch dat ik er het temperament niet voor had". "Het allerleukste van dit werk? Zien hoe een regisseur zijn spe lers heeft geleid en kijken hoe een film precies is gesneden". Niet alleen spotters zijn door Rita opgeleid. Menig filmvertaler heeft een hoop aan haar te dan ken. Rita: "Een filmvertaling is heel wat anders dan een boekverta- ling. Een onervaren vertaler maakt zijn titels meestal te lang. In zo'n geval laat ik diegene langskomen om kennis te ma ken met het medium film. Ik ver- 16

Historie Film- en Bioscoopbranche

Film | 1988 | | pagina 16