Vrouwen in het Vak:
Rita Bongenaar
"Een spotster moet heel precies werken"
Van alle buitenlandse films die in
de Nederlandse bioskopen te
zien zijn, wordt 90 tot 95% on
dertiteld door het Titra Filmlabo-
ratorium. Voorwaar een respek-
tabele hoeveelheid die vakkennis
en vakmanschap doet vermoe
den. Dat is ook het geval en te
midden van de vele disciplines
aldaar neemt de spotter een be
langrijke plaats in. In een onder-
titelingsfabriek is een goede
spotter goud waard.
Bij Titra zijn het gewoontege
trouw vrouwen geweest die de
exakte plaats van iedere regel
tekst op de filmkopie bepaalden.
"Ze zijn nauwkeuriger", meent
direkteur de heer E.J. Bovelan-
der. Inderdaad een onontbeer
lijke eigenschap, beaamt ook de
spotster in kwestie: Rita Bonge
naar (51). Met 32 jaar spoterva-
ring in haar bagage is zij een
vraagbaak voor onervaren verta
lers, een steunpilaar voor het be
drijf en een vakvrouw tot in haar
vingertoppen. Na 32 jaar doet ze
het werk nog altijd met evenveel
animo en plezier.
Om haar hals draagt ze een Mal-
thezer Kruis in goud. Dat heeftze
indertijd gekregen van de Neder
landse Bond van Bioskoop- en
Filmondernemingen in verband
met haar 25-jarig jubileum bij Ti
tra. Een toepasselijk kado, want
het Malthezer Kruis is een onont
beerlijk onderdeel van de titel-
machine. Het zorgt ervoor dat de
filmbeeldjes in rukjes worden
verdergetrokken waardoor het
mogelijk is de beeldjes steeds
op dezelfde plaats te titelen. Bo
vendien zorgt dit, op het eerste
gezicht onbelangrijke, "moertje"
ervoor dat een film die wordt af
gedraaid niet in sneltreinvaart
over het scherm vliegt.
Liefde voor het vak
Als een filmvertaling bij Titra bin
nenkomt, wordt deze eerst op
floppy-disk gezet. De floppy
gaat, samen met de originele
dialooglijst (de lijst waarop alle
gesproken tekst staat geno
teerd), naar Rita. Dan kan het
spotten beginnen. De filmrol
wordt op een, daarvoor toege
ruste, viewing- tafel gemon
teerd. De computer wordt gepro
grammeerd en voorzien van de
floppy. De speciale teller wordt
op nul gezet. Via een viewer kan
Rita de film beeld voor beeld be
kijken en via een luidspreker is
tegelijkertijd ook het geluid te
horen. Door middel van voetpe
dalen onder de tafel kan ze
steeds exakt begin en eind van
een titel een regel tekst op
het filmdoek) aangeven terwijl
de teller het juiste nummer le
vert. Het mag duidelijk zijn dat
dit werk een behoorlijke dosis
concentratie vereist.
"Je moet tegelijkertijd letten op
het beeld, op het geluid, op de
teller en op de tekst", zegt Rita.
Al komt er ook de nodige, techni
sche know-how bij kijken, toch
ziet Rita haar werk niet als een ty
pisch mannenberoep. "Vrouwen
zijn preciezer", vindt ze en dat
moet ook want de titelaar in de
fabriek kan de filmbeelden niet
zien en moet blind op de aanwij
zingen van de spotster afgaan.
Ze was nog geen 20 toen ze met
spotting begon. De interesse
voor film gaat nog veel verder te
rug en stamt uit haar jeugd. "Het
zat al jong in me", meent Rita.
"Toen ik een jaar of tien - elf was,
zat ik al vanuit de kabine films te
kijken en spoelde ik kopieën te
rug. Mijn oom was bedrijfsleider
van een theater en op zaterdag
avond ging ik zeker twee keer
naar de bioskoop. Meestal had ik
mazzel en kon ik in de polities-
toel zitten. Die stoel was altijd
gereserveerd voor de buurt-
agent. Als het rustig was buiten
ging hij daar naar de film zitten
kijken. Dat was wel in de jaren
vijftig moet je bedenken; toen
kon dat nog. Als hij er niet was,
zat ik gratis in die stoel. Later
ben ik nog een tijdje ouvreuse
geweest. Ik heb films gedraaid
en filmkopieën gekontroleerd op
beschadigingen. Toen kwam het
spotten en daar heb ik me echt in
vastgebeten. Ik was geen type
om te trouwen en kinderen te
krijgen al werd dat in de vijftiger
jaren wel van je verwacht. Ik
wilde iets doen waar ik bevredi
ging van had en dat was spot
ten".
Met Rita praten over film, haar
drijfveren en het vak is niet ge
speend van emotionaliteit. "Het
allerbelangrijkste", zegt ze, "is
de liefde voor het vak. Dat staat
op de voorgrond. Daarnaast
moet je er ook feeling voor heb
ben. Je moet over teamgeest be
schikken, maar ook houden van
alleen werken. Je moet interesse
hebben in film en interesse in ta
len. Mijn opleiding is lagere
school, waar ik twee keer ben
blijven zitten, maar ik heb wel al
tijd gevoel gehad voor taal. Ik
heb mezelf ontwikkeld, me inge
zet en talen geleerd. Ik heb kur-
sussen Spaans, Italiaans en
Frans gevolgd. Nu ben ik bezig
met een kursus Portugees en de
rest van de talen heb ik spelen
derwijs geleerd. Ik versta nu
Hongaars, Tjechisch, Joegosla-
visch, Noors, Fins, Zweeds, Rus
sisch, Engels, Duits en noem
maar op. Soms moet je een taal
vanuit je gevoel begrijpen in
kombinatie met de filmbeelden
zoals Japans en Chinees. Daar
versta je in het begin niets van,
maar toch moet je ook films in
die talen spotten. In de loop der
jaren zijn er films bijgekomen in
steeds meer vreemde talen en
met taal ben je eigenlijk nooit uit
geleerd. Om nog maar niet te
spreken over het "slang", dat is
weereen taal apart".
"In de loop der jaren heb ik heel
wat mensen opgeleid. Ik heb 50
spotters zien komen en er 50
zien gaan. Voor vrouwen is de
taal soms een struikelblok en ze
ker ook al die dingen die je tege
lijkertijd in de gaten moet hou
den.
Sommige mensen vinden het
werk saai. Daar snap ik niets
van. Wat je van film niet allemaal
kunt leren! Neem alle voorlich
tingsfilms bijvoorbeeld. Je blijft
leren! Uiteindelijk moet je zélf
ook wat van je baan maken".
Rita houdt van haar vak; zo sterk
zelfs dat een gebroken pols haar
er niet van kan weerhouden om,
tijdens het ziekteverlof, enige
malen aan te wippen om te kij
ken of alles wel goed gaat. Ook
een haastklus, resulterend in
een stevige portie overwerk,
deert haar niet. "Vroeger had ik
graag zelf films gemaakt en mu
ziek geschreven", zegt ze, "maar
achteraf denk ik toch dat ik er het
temperament niet voor had".
"Het allerleukste van dit werk?
Zien hoe een regisseur zijn spe
lers heeft geleid en kijken hoe
een film precies is gesneden".
Niet alleen spotters zijn door
Rita opgeleid. Menig filmvertaler
heeft een hoop aan haar te dan
ken.
Rita: "Een filmvertaling is heel
wat anders dan een boekverta-
ling. Een onervaren vertaler
maakt zijn titels meestal te lang.
In zo'n geval laat ik diegene
langskomen om kennis te ma
ken met het medium film. Ik ver-
16