zijn dat eigenlijk wel ontsnappingsclausules, op de keper be
schouwd?
JEUGDBESCHERMING
Het doel waar het allemaal om begonnen is, de bescherming van
minderjarigen, is op zichzelf onomstreden. Toen in ons land eindelijk
in 1977 de filmkeuring voor volwassenen was afgeschaft, trad in
plaats daarvan de Wet op de Filmvertoningen in werking. Van de vrij
willig ter keuring voorgelegde films, bestemd voor openbare verto
ning, wordt bezien of ze schadelijk te achten zijn voor personen on
der 12 resp. 16 jaar. 'Onder schadelijkheid voor jeugdigen wordt ver
staan: schadelijk voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid,' zo
is bij de wetsbehandeling gesteld. En ook, 'dat vooral gelet moet wor
den op vermijding van het agressief sadistische en perverse, en min
der op het erotische'.
Het vorenstaande ontleen ik aan de aardige brochure 'Filmkeuring in
Europees perspectief', een bundeling van vijf lezingen bij gelegen
heid van het afscheid van J.W. Ooms als secretaris-directeur van de
Nederlandse Filmkeuring (20 april 1989). Behalve de heer Ooms zelf
kwamen zijn collega's uit de Bondsrepubliek, Engeland, Frankrijk en
Zweden aan het woord. Diverse keren werd daarbij opgemerkt dat de
Europese conventie over de mensenrechten zegt dat de vrijheid van
meningsuiting kan worden ingeperkt 'wanneer het in een democrati
sche samenleving nodig is de gezondheid of de moraal te bescher
men'. Met andere woorden: het keuren van films, ook die bestemd
zijn voor volwassenen, mag.
Wat al meteen opvalt is dat het woord 'zedelijk' wel in de beoogde Eu
ropese richtlijn, maar niet in de Nederlandse wet staat. In Duitsland
gaat het om de vraag 'of de film voor de desbetreffende leeftijdsgroep
een schadelijke werking kan hebben voor opvoeding of persoonlijk
heid'. (Behalve de grenzen van 12 en 16 jaar kent men in Duitsland
ook nog die van 6 en 18 jaar.)
Net als in de Bondsrepubliek worden ook in Engeland de meeste vi
deofilms gekeurd (in Engeland zelfs strenger dan bioscoopfilms,
omdat je video's stil kunt zetten en herhalen). De Britse Wet op On
tucht toetst op 'verdorvenheid en corruptheid' - ook de films voor
een volwassen publiek. 'Het louter vertonen van seksbeelden is al
lang geen voldoende reden meer in Engeland voor veroordeling op
grond van ontucht,' zei James Ferman, directeur van de Britse keu
ring (maar daar geloof ik niets van; c.j.). Sadisme, en vooral sa
disme in combinatie met seks, is echter uit den boze. (In 1987 wer
den er 200 coupures van gemiddeld 50 seconden aangebracht in 121
videofilms; andere video's werden in het geheel niet toegelaten. De
Engelse keuring is ook zeer gevoelig voor schuttingwoorden en die
renmishandeling.)
De Franse directeur filmkeuring, Jean-Francois Théry, hield een ge
nuanceerd verhaal dat terughoudendheid bepleitte, 'maar wanneer
men ervan overtuigd is dat een film adolescenten sterk kan beïnvloe
den en hen kan aanzetten tot een gedrag dat gevaarlijk is voor henzelf
en voor anderen, dan geloof ik dat het de plicht is van de overheid en
van het beroep deze te verwijderen, ongeacht de economische gevol
gen'.
Denemarken kent, net als Nederland, geen beperkingen boven de
leeftijd van 16 jaar, en evenmin op het gebied van videogebruik thuis.
Ik heb geen idee hoe het in Griekenland zit, in Portugal, Ierland, Ita
lië, Spanje.
We mogen er hoe dan ook wel van uitgaan, dat er grote verschillen
bestaan tussen de diverse landen van de EG. Wat zijn de grenzen - als
die er al zijn - tussen de keuring van films voor de jeugd en voor vol
wassenen? Welke criteria zijn er in het geschreven recht en in de
praktijk? Wie zijn de keurders? Wat zijn de eventuele aanvullende be
palingen ten aanzien van de vertoning van wel of niet gekeurde films
op de televisie c.q. op de kabel?
ONTSNAPPINGSCLAUSULES
Zo'n artikel 22 van de ontwerp-richtlijn komt dan toch wel erg onver
hoeds uit de lucht vallen. Bovendien is het inhoudelijk nogal twee
slachtig. Enerzijds moet er niet zo maar sprake zijn van aantasting,
maar van 'ernstige' aantasting. Anderzijds hoeft er geen sprake te
zijn van 'ernstige aantasting' als de programma's 'toch' schade kun
nen toebrengen.
En wat zijn 'pornografische scènes', met name in relatie tot het be
grip 'minderjarigen'? (Trouwens: wat zijn 'minderjarigen'? Onder de
16, de 18, de 21, de 23, ongehuwden?) De moslimgemeenschap in
Parijs heeft daar heel andere ideeën over dan de gemiddelde Frans
man. In Ierland kijkt men toch heus met andere ogen naar die re
cente Madonna-clip dan in Hamburg. Meneer Dorenbos vindt de
Playboy pornografisch, de rest van Nederland niet. Maar als het gaat
om de Playboy in handen van minderjarigen, heeft hij misschien de
nodige medestanders (m/v). En verder hebben sommige mensen nu
eenmaal de neiging alles pornografisch te noemen wat ze niet willen
zien.
DerGreifer (1958)
Hetzelfde geldt voor het begrip 'nodeloos geweld'. Is dat een oor
logsscène in het Journaal welke geen 30, maar 60 seconden duurt?
Een reportage over slachthuizen? Een van de honderden Ameri
kaanse speelfilms - voor jeugdigen bestemd - die van knokpartijen
aan elkaar hangen, om over de horrorfilms nog te zwijgen?
Artikel 22 geeft twee ontsnappingen. De eerste is het tijdstip van uit
zending. Nu al kennen de meeste landen - waaronder Nederland en
Duitsland - wettelijke bepalingen over de toegestane aanvangstijd
stippen van films die gekeurd zijn voor boven 16 of 18 jaar. Voor de
'echte films voor volwassenen' lijkt er dus niet veel aan de hand te
zijn, zo lang ze maar na 10 of 11 uur 's avonds worden geprogram
meerd. Zelfs porno mag dan.
Het probleem zou zich dan beperken tot de niet gekeurde films, de
videoclips, de documentaires, de praatprogramma's, de toneelregi
straties.
Maar strikt juridisch is er volgens mij iets engs aan de hand. De ont
snappingsclausule staat namelijk alleen in de tweede volzin van arti-
