DE STICHTING FILM EN WETENSCHAP /AUDIOVISUEEL ARCHIEF
Bewaarplaats én research-centrum voor historisch beeld en geluid
De Stichting Film en Wetenschap werd aan het eind van de jaren vijf
tig opgericht door een aantal natuurwetenschappers. Zij was be
doeld om te fungeren als een 'inter-universitair-mediacentrum' ten
dienste van alle universiteiten en hogescholen in Nederland. De
stichting bestond uit drie afdelingen: een facilitair productiebedrijf,
een documentatie-centrum en een mediatheek.
Het productiebedrijf maakte allerlei films op natuurwetenschappelijk
en medisch gebied. De onderwerpen varieerden van de registratie
van een open-hartoperatie tot het honderd maal vergroot filmen van
de poot van een vlieg. Ook werd hier menige Teleac-cursus opgeno
men.
Het documentatie-centrum verzamelde gegevens over beeld- en ge
luidscollecties in andere archieven, en bracht een eigen collectie do
cumentair beeld- en geluidsmateriaal op sociaal, cultureel, histo
risch en politiek gebied bijeen.
De mediatheek tenslotte fungeerde als distributeur van de eigen film
producties en van geselecteerd beeld- en geluidsmateriaal, vooral
bestemd voor het onderwijs.
Toen de universiteiten en hogescholen in de loop van de jaren zeven
tig over eigen audiovisuele diensten gingen beschikken, raakte de fa
cilitaire afdeling min of meer overbodig. De Ministervan Onderwijs
nam een aantal jaren terug dan ook het besluit tot privatisering van
het facilitaire gedeelte. De mediatheek kwam eveneens op eigen be
nen te staan en veranderde haar naam in Media Marketing Organisa
tie Memo NV. De documentatieafdeling bleef als enige afdeling van
de Stichting Film en Wetenschap nog volledige gesubsidieerd door
de Minister van Onderwijs en Wetenschappen. Zij veranderde haar
naam in Stichting Film en Wetenschap/Audiovisueel Archief (SFW/
AVA).
DOELSTELLING EN TAKEN
SFW/AVA heeft de adviserende en documenterende taken van de me
diatheek overgenomen. Officieel is haar doelstelling 'het bevorderen
van het verantwoord gebruik van historisch av-materiaal in onder
zoek en onderwijs'. Zowel bij research als bij didactisch gebruik van
historisch beeld- en geluidsmateriaal, biedt zij faciliteiten en begelei
ding. Daarbij treedt zij op als katalysator bij ontsluiting en gebruik
van historisch beeld en geluid. Dat geldt niet alleen ten aanzien van
de eigen collectie, maar ook van het materiaal dat elders in Neder
land wordt bewaard, zoals bij het Nederlands Filmmuseum, het NOB,
en bij de RVD.
Deze katalyserende functie krijgt onder andere vorm door het sa
menstellen en bijhouden van een 'Gids voor historisch beeld- en ge
luidsmateriaal in Nederland' (in samenwerking met de Vereniging
Geschiedenis, Beeld en Geluid), waarin een beeld wordt gegeven van
de vindplaatsen en gebruiksmogelijkheden van audiovisuele collec
ties in Nederland. Verder door het samenstellen en publiceren van
'mediagrafieën'. Hierin worden belangrijke collecties beeld- en ge
luidsmateriaal rond een bepaald thema beschreven, geïndexeerd en
voorzien van een historische context. De archiverende taak van SFW/
AVA komt tot uiting in het (op niet-commerciële basis) bereikbaar
maken van film, televisie en radiomateriaal door conservering, de
aanmaak van consultatiecopieën en het ter beschikking stellen van
kijk- en luisterfaciliteiten. Ook worden er voor gebruik in het geschie
denisonderwijs beeldcompilaties op videoband samengesteld onder
de titel 'Documenten uit de contemporaine geschiedenis' en geluids
cassettes met fragmenten van en over een persoon of thema onder
de titel 'Klankbeelden'. Om op vaktheoretisch gebied bij te blijven
wordt actief in een aantal nationale en internationale organisaties ge
participeerd, zoals de Vereniging Geschiedenis, Beeld en Geluid en
de International Association for Audiovisual Media in Historical Re
search and Education ('IAMHIST').
"De Nederlandsche Noordzee-visscherij" (1923), Polygoon (C.Aafjes, I.A. Ochse).
ANALYSE, CONSERVERING EN ONTSLUITING
De officiële geschiedwetenschap begint beeld en geluid als bron
voor geschiedschrijving pas de laatste jaren echt te ontdekken. Nu
wordt men dan ook geconfronteerd met het ontbreken van twee be
langrijke voorwaarden voor het succesvol gebruik van deze bronnen:
een eenduidige bronnenkritiek en een systematische handleiding
voor het achterhalen van het benodigde beeld- en geluidsmateriaal.
Een wetenschappelijk verantwoorde bronnenkritiek voor beeld en
geluid wordt noodzakelijk wanneer onderzoek naar de daadwerke
lijke 'inhoud' van beeld- en geluidsbanden wordt gedaan. Historici
kunnen goed overweg met geschreven bronnenmateriaal, maar
beeld- en geluidsbronnen zijn voor hen vreemde zaken waar zij niet
goed mee overweg kunnen.
Het vinden van de gewenste films of geluidsbanden is een wellicht
nog groter probleem. Het materiaal ligt verspreid overeen groot aan
tal bewaarplaatsen, de kwaliteit van de dragers (met name nitraat-
film, maar ook magnetische dragers zoals videoband) wordt snel
slechter, en - last but not least - laat de toegankelijkheid van de di
verse bewaarplaatsen voor wetenschappelijk onderzoekers nogal te
wensen over.
De meeste aandacht van de historici is tot nu toe uitgegaan naar de
institutionele geschiedenis van radio en film. De ontwikkeling van
het Nederlandse omroepbestel en de geschiedenis van de filmkeu
ring hebben onevenredig veel aandacht gekregen. Wat de bestude
ring van de filmgeschiedenis in Nederland betreft is pas zeer recent
enig onderzoek verricht naar de geschiedenis van het Nederlandse
film-bedrijf.(l)
GESCHIEDENIS, BEELD EN GELUID
De Stichting Film en Wetenschap /Audiovisueel Archief poogt door
haar activiteiten en initiatieven bij te dragen tot het verhelpen van de
geconstateerde problemen. Om tot voor historisch onderzoekers be
langrijke know-how te komen op het gebied van kritisch gebruik van
beeld- en geluidsmateriaal heeft SFW/AVA een spilfunctie binnen de
Vereniging Geschiedenis, Beeld en Geluid. Het ledenbestand van
deze vereniging bestaat uit ongeveer driehonderd individuele perso
nen en instanties uit de wereld van wetenschap, musea, archieven en
omroepinstellingen. SFW/AVA coördineert de uitgave van het vereni
gingsblad 'GBG-Nieuws' dat vier maal per jaar verschijnt, en zorgt
55
