Western redivivus
Ongetwijfeld is de „Western", of in Nederlandse ter
minologie de ..Wild West", een typisch Amerikaans film
product, welks inhoud over het algemeen berust op
historische gegevens uit het tijdperk van de expansie van
de Verenigde Staten naar liet Westen en het Zuiden; het
tijdperk van de pioniers, de gold-rushes, de totstand
koming van de eerste postverbindingen, de aanleg van
de telegraaf- en spoorlijnen, de vorming van nieuwe
staten en/.. De stof van deze films is in de regel reeds
lang in de Amerikaanse literatuur verwerkt en door mid
del van vertalingen ten dele ook in ons land aan ten
minste drie generalies bekend.
Ondanks het feit. dat aan niet-Amerikauen de typisch
nationale gevoelens welke door deze films bij de
Amerikaan worden gewekt bijna volkomen ontgaan, zijn
Westerns bij jong en oud in alle landen ter wereld uiterst
populair, een populariteit welke zij delen met de litera
tuur die dezelfde stof tot onderwerp heeft en welke ten
slotte haar oorzaak vindt in de vreugde welke millioenen
mensen beleven aan de spanning om het avontuur.
Maar ongelukkigerwijze heeft de immense populariteit
van de Western van meet af aan in enkele Europese landen
- ook in Nederland - - het wantrouwen gewekt van
dames-met-gebrek-aan-passende-vrijetijdbesteding. In haar
gelederen treft men namelijk de begenadigde zielen aan.
die zich geroepen wanen om aan bescherming van iets
tegen iets te „doen" en in de Western vonden deze dames
en haar niet te onderschatten aanhang een dankbaar object.
Niet dat zij zich ooit verwaardigden deze films die zij
onveranderlijk ..cowboy-films" plachten te noemen, ook al
was er in de gehele film geen cowboy te bekennen te gaan
zien. Zij wisten dat er in deze films gevochten en ge
schoten werd en tegen deze ruwheid en dit geweld moesten
de tere kinderzieltjes, die zonder gevaar de gruwelijkste
sprookjes en sagen konden ..doorstaan", beschermd wor
den. In bijna beminnelijke onwetendheid dachten zij er
niet aan zich rekenschap te geven van bijvoorbeeld de
psyche van de normale gezonde jongen van negen lot
veertien jaar, iets waarvan een gezinsvader die met beide
benen in het volle leven staat in zijn pink méér weet. Maar
die had daarom in zijn jongensjaren zelf de boeken van
Cooper, May, Curwood, Grey en andere schrijvers van
indianen- en avonturenverhalen „verslonden" en was voor
zijn zakcenten Tom Mix gaan bewonderen. Kortom van
de wensen en verlangens van haar beschermelingen be
grepen de dames blijkbaar al even weinig als van de
materie waartegen beschermd moest worden, te meer daar
zij in de regel hardnekkig weigerden ..het kwaad uit
eigen aanschouwing te leren kennen.
Aan het rijk van deze beschermengelen kwam echter
een einde toen in het begin der veertiger jaren de psycho
logen, psychiaters en sociologen zich meer met de film
gingen bemoeien en hun voorzichtige indicaties diametraal
tegenover haar met zoveel vuur verkondigde en zonder
meer geaccepteerde ideeën bleken te staan. Van die tijd
af heeft er een geleidelijke herwaardering van de W estern
plaats gevonden. Toen men langzamerhand de wetenschap
pelijke analyse van de filminhoud ter hand begon te
nemen, bleek de Western zelfs een uitstekend figuur te
slaan. Vooral de psychologen en psychiaters gaven haar
het volle pond. Wat zouden de oren van hen, die in de
dertiger jaren de kruistocht legen de „Western" predikten,
getuit hebben als zij vernomen zouden hebben hoe vak
psychologen oordelen, dat „deze filmsoort aan een natuur
lijke behoefte van alle jongeren van tot 30 jaar tegemoet
komt" en hoe bijvoorbeeld een jeugd-psychiater getuigt,
dat de na-oorlogstijd „Code zij dank!" de jeugd de
..cowbovfilm" heeft gebracht, waar de jeugdige toeschou
wers ..stormen van verukking" aan beleven enz.
Ook in ons land valt er een kentering in de waardering
van de Western ie constateren. Een gebeurtenis, zoals men
in December van het vorige jaar in Roermond beleefde,
waar tijdens een openbare paneldiscussie de Western op
even deskundige als enthousiaste wijze verdedigd werd
door een priester en academicus, zou vóór de oorlog in
ons land ondenkbaar geweest zijn. Maar ook in de
kringen welke zich met de opvoeding van de jeugd bezig
houden, begint men zich te bezinnen op de betekenis van
deze film. welke in haar vorm als nationaal Amerikaans
epos vaak ..op treffende wijze overeenkomt met de epische
werken der grote Westerse cultuurvolken".
Zo werden wij enige tijd geleden getroffen door een
bericht in de Haagse dagbladen, waarin vermeld werd,
dat de Haagse Jeugd Actie in de aula van het Museum
voor het Onderwijs een „voorvertoning" bad gegeven met
een „opvoedkundige Western" aan jeugdleiders, docenten
en leerlingen van de kweekschool, waarbij de film volgens
de pers ..een ontvangst kreeg, die bij de jeugd moeilijk
overtroffen zal worden'". Aan deze vertoning ging een
inleiding van een der filmdeskundigen van de Haja
vooraf, waarin kort en duidelijk werd gewezen op de
betekenis van de Western in het algemeen en van de onder-
werpelijke film in het bijzonder.
Men kan bel slechts toejuichen, dat een instituut als de
Haja bij zijn oriëntering op het gebied van de filmvoor-
lichting afgetreden paden verlaat, de moed heeft zich Ie
bezinnen op de reële waarde van zekere opvattingen,
welke een tijdlang de openbare mening hebben gedomi
neerd, en nieuwe wegen in te slaan, een voorbeeld, dat tol
navolging stimuleert en dat ook de instemming blijkt te
hebben van de pers.
I il de kranten verslagen van deze bijzondere vertoning
valt evenwel een conclusie te trekken. De „opvoedkundige
Western", waar het hier over ging, is namelijk geen nieuwe
film, maar een, welke al sedert 1950 in ons land rouleert
en door duizenden met veel genoegen is gezien. Het is een
film. waarover door onderscheiden vooraanstaande critici
bij haar eerste verschijnen prijzende opmerkingen werden
gemaakt en die in de loop van de jaren toch ook door
vele onderwijzers en jeugdleiders moet zijn gezien. Des
ondanks heeft het vijf jaar geduurd voordat men deze film
in de kringen van hen. die zich de filmvoorlichting van
de jeugd tot taak hebben gesteld, is gaan waarderen op
haar eigen mérites in plaats van haar als zijnde „maar 'n
Western" bij de vertoning van geschikte films voor de
jeugd terzijde te stellen. Het is derhalve duidelijk, dal
gedurende deze periode de opvattingen over de Western
ook in deze kringen een geleidelijke wijziging hebben
ondergaan. En in het feit van deze - - thans positief
gerichte belangstelling mag men een eerherstel zien
van een veelgesmaad, maar voor jong en oud aantrekke
lijk, filmgenre, dat ..in zich het vermogen bezit om tot
gezond idealisme, dadendrang, mannelijke kracht en
ridderlijkheid, aan te sporen".
13
