De eigenlijke problematiek
Openhartige dialoog tussen generaties ontbreekt
Film kan vormen en misvormen
film polemiseert niet met dat deel der samenleving, dat
zich nog christelijk of algemeen-religieus geïnspireerd
acht. De film toont een samenleving van over deze grens,
waar men niet terugblikt, maar alleen de feiten consta
teert. Hoe het leven dan leefbaar kan worden gemaakt
daarnaar zoekt de film. Er wordt althans zo eerlijk ge
zocht, dat men toch weer in de diepte van het volwassen
menszijn belandt. De vraag die men daar aantreft, is de
eeuwige vraag: of men in staat zal zijn, zich in liefde te
overstijgen uit de kluisters van het ik. De passie in de
man-vrouw verhouding kan daar tijdelijk in haar inten
siteit en bevrijdende mogelijkheden het schijnaspect krij
gen van een nieuwe religieuse ervaring".
Dit citaat verwijst nauwkeurig naar de eigenlijke pro
blematiek, die ons bezig houdt. De „nieuwe wereld", die
wij als een feit behoren te aanvaarden, drukt zich uit in
een bestaansstijl, door velen als stijlloos bestempeld, die
met beslistheid elke verdringing van gevoelens, van drif
ten en vitale behoeften afwijst.
Het is ons uit de psychotherapie bekend, dat het uit
bannen van vrees voor de elementaire aandriften en het
voorkomen en opheffen van verdringingen een hartelijke
toewending tot de persoon, een vertrouwelijke omgang
en dialoog vereist, een omzichtige leiding bij de verhelde
ring van de eigenlijke menselijkheid van de mens. Ik meen
dat de film, waarin door de visuele waarneming heen een
onafwijsbare deelname en identificatie met de meest uit
eenlopende bestaansvormen kan worden verwerkelijkt, ze
ker de mogelijkheid biedt om een gezonde volwassenheid
te bevorderen, de ware betekenis van opzwellende gevoe
lens te openbaren en overtuigend te laten zien, hoe de
mens in zijn onuitsprekelijke lotsbeschikking door een
harmonische rangorde van waarden zijn volwaardigheid
bereiken kan. Daartoe kan de fascinerende beeldtaal van
de film bijdragen, maar een noodzakelijke voorwaarde
daarvoor is. dat in de onwerkelijke werkelijkheid van de
getoonde inhoud dan ook alle essentiële momenten aan
wezig zijn, die in onze samenleving de geestelijke ge
zondheid verzekeren. Terecht heeft Guardini opgemerkt,
dat het ethische gevaar van de film niet de tuchteloosheid,
maar de onwaarheid is. Het overwegend deel van de dra
matische films, zowel van het oudere als van het moderne
type. brengt een onwaarachtig mensbeeld, omdat het
kunstmatig realisme, overeenkomstig de meest elemen
taire wensen van het publiek, uit geselecteerde situaties en
reactievormen wordt samengesteld.
Er moge aan worden herinnerd dat Fromm een der
voornaamste voorwaarden ter voorkoming van een storing
in de diepste kernen van de menselijke persoon als volgt
omschreef: ,.De tendens te groeien, zich te ontwikkelen
en de mogelijkheden te verwezenlijken, die de mens heeft
ontwikkeld in de loop van zijn historie: het vermogen tot
creatief en critisch denken en het hebben van gedifferen
tieerde emotionele en zinnelijke ervaringen". Terecht heeft
Rümke hierbij opgemerkt: „Wij moeten bij „creatief" zijn
niet alleen denken aan kunst, maar aan heel gewone din
gen: het dekken van een tafel, de inrichting van een ka
mer, een verandering van een japon, het aanleggen van
een tuintje. In al deze dingen werken cultuurpatronen
door, die blind worden overgenomen, maar er is altijd
speelruimte voor een individuele keuze. Aan deze creativi
teit heeft ieder mens behoefte en het is juist deze creativi
teit, die zo dikwijls wordt gefrustreerd. Het kritisch den
ken, het persoonlijk oordeel komen eveneens bij de ge
wone dingen te pas".
De verzorging van deze eenvoudige, maar uiterst be
langrijke vormen van creatief en kritisch denken kan
slechts geschieden in een gemeenschap, waarin beproefde
normen en bovenpersoonlijke waarden door hun werf
kracht in vrijheid worden aanvaard en dit onderstelt een
openhartige en liefdevolle dialoog tussen de generaties.
Wanneer men meent dat de moderne samenleving hierin
schandelijk tekort schiet, dan zijn de films hiervan niet
slechts de demonstratie, maar zij versterken tevens door
hun stilzwijgende meeslepende invloed de bevestiging, de
stabilisering. De tendens van vele moderne films is zelfs
een besliste afwijzing van de bemoeinis der ouderen met
de jongeren.
Het is ongetwijfeld van groot belang voor elke bezin
ning op de wijde strekking van een psychohygiënische
zorg, dat de moderne film met grote beslistheid ons elke
illusie, of romantisering van de tijdgeest ontneemt. Niet
minder belangrijk is het feit, dat het publiek en vooral
de jeugd de films niettegenstaande vele waarschuwin
gen en vernietigende kritieken in de pers gretig accep
teert en daardoor de destructieve invloed ondergaat van
de zogenaamde „éducation sentimentale" door sexualise-
rende scènes en van de meest brutale aggressieve uitingen,
mishandelingen, vernieling, haat en verraad.
De vraag of het streven naar vrije volwassenheid door
de jongeren van deze tijd gebeuren moet door niet bang
ie zijn voor het verwerpen van alle traditionele waarden
en het zoeken in wat „vuil en modder" heet, kan alleen
worden beantwoord indien wij weten of er inderdaad iets
kostbaars wordt gezocht en of er niet slechts met modder
gesmeten en in het vuil gespeeld wordt. In elk geval kan
niemand iets zoeken zonder enig besef al is dit nog zo
vaag van wat hij zoekt en zonder verlichting van zijn
zoekveld. „Wie mensen wil zoeken, moet eerst de lantaarn
vinden", heeft Nietsche in een verwijzing naar de legende
van Diogenes eens gezegd. Welnu de film is slechts zel
den een lantaarn, die de humaniteit als cultureel verwor
ven menselijkheid zichtbaar maakt. En toch biedt de film
taal hiervoor de mogelijkheid en het is deze mogelijkheid
die in psychohygiënisch opzicht duidelijk moet worden
doorzien. Daarvoor kan men uitgaan van het feit, dat de
film niet gedacht, maar waargenomen wordt. Dit waar
nemen levert een directer en meer subjectief geleefde ken
nis dan het denken, dat immers het begripsmatig gebruik
van de taal onderstelt. Het volgen van een theatervoor
stelling onderstelt steeds het begrijpen van het gesprokene,
in de film heeft het woord slechts door zijn expressieve
klank een functie, die zelfs behouden blijft in een voor
ons onbekende taal. Men ondergaat de film in een actief
gekozen passiviteit en dit verklaart de ontspanning, die
in het bioscoopbezoek doorgaans wordt gezocht en ge
vonden wordt en meestal onafhankelijk van de inhoud van
de film is.
Erkent men dat de betekenis van de film voor de gees
telijke gezondheid zowel negatief als positief kan zijn. dan
is duidelijk dat er niet slechts een selecterende verant
woorde filmkeuring en een bekwame filmkritiek in dag-
233
