60 JAAR JOEGOSLAVISCHE TEKENFILMS
Onlangs vierde de Joegoslavische te
kenfilm-industrie zijn 60-ste verjaar
dag. Het maken van animatie-films
hoorde tot de eerste takken van de
nog prille film-industrie, die zich in
Joegoslavië ontwikkelden. In de
loop der jaren verwierf Joegoslavië
zich op cartoon-gebied een wereld
naam. Velen beschouwen de teken
film-industrie kwalitatief gezien als
de top van de Joegoslavische cine
matografie. In ieder geval vormen
cartoons de belangrijkste Joegosla
vische film-ambassadeur naar het
buitenland en naar de vele interna
tionale filmfestivals.
Voor de oorsprong moeten we te
rug naar Zagreb van 1922, waar ene
Sergio Tagatzo korte getekende re
clamefilms vervaardigde. In 1929
werd, eveneens in Zagreb, een 300
meter lange cartoon-film geprodu
ceerd onder de titel 'Martin takes to
the Sky' (of 'Martin u nebo', zoals
de originele titel luidde). Hierna
volgde in de jaren 1931 tot en met
1936 een rijke, gevarieerde stroom
van cartoons en animatiefilms.
Evenwel, pas na 1945 begon de Joe
goslavische tekenfilm-industrie te
werken op een georganiseerde basis,
resulterend in een gestage produk-
tie, die vaak uitmuntte door z'n
waarlijk hoogstaande creativiteit. Al
in het bevrijdingsjaar 1945 presen
teerden de gebroeders Neugebauer
hun tamelijk primitieve en oneven
wichtige, maar toch duidelijk talent
volle, drie minuten durende oproep
'All to the Polls' (Svi na izbore
Iedereen naar de stembus). Deze
cartoon vormt slechts één schakel
in de sinds de Tweede Wereldoor
log ononderbroken keten van ani
matie-films, gemaakt door talent
rijke artiesten werkzaam in diverse
Joegoslavische filmstudio's.
Het opvallendste fenomeen van de
hele Joegoslavische film-industrie is
waarschijnlijk de produktiviteit en
creativiteit, die de in Zagreb werk
zame tekenfilm-producenten pal na
de oorlog aan de dag legden. Tussen
1945 en 1951 slaagden deze ama
teurfilmers erin talrijke technische
en teken-problemen te overwinnen.
Zij bereikten in dit complexe me
dium onverwachte resultaten, ge
heel op eigen houtje, dus zonder
hulp van buitenaf, nagenoeg zon
der ervaring en met een minimum
aan financiële en commerciële
steun. Dit leidde in '51 en '52 tot
een zelfstandige film-produktie,
waarbij het klassieke, Disney-achti-
ge soort tekenfilms overheerste. In
de jaren '54/'55 raakten de Joego
slavische cartoon-artiesten meer in
de ban van de grote Amerikaanse
tekenfilm-producent Stephen Bo-
sustow. Vandaag-de-dag gebruiken
cartonisten nog de 13 korte teken-
commercials, die Dusan Vukotic in
1954 en 1955 maakte om de moge
lijkheden van de zogenaamde 're-
duced animation' te onderzoeken.
Op deze anti-Disney methode is
eigenlijk de hele ontwikkeling van
de moderne animatiefilmindustrie
gebaseerd. Dit alles had tot gevolg
dat in 1956 binnen de Zagreb Film
Maatschappij een speciale cartoon
studio ontstond. De beste resulta
ten van dat jaar brachten de eerste
oorkonden van buitenlandse film
festivals te weten die in Ober-
hausen en Berlijn voor de Joego-
slaven Nikola Kostelac met 'First
Night' (Premijera) en Dusan Vuko
tic met 'Cowboy Jimmy'. Met an
dere woorden: de doorbraak van
Zagreb op het internationale teken
filmpodium had 12 jaar geduurd. In
1958 ontving Vatroslav Mimica's
'Single' (Samac) te Venetië de
Grand Prix. Hierop volgde een serie
tekenfilmmeesterwerken, die alle
filmfestivals over de hele wereld
zijn afgereisd. Ze zijn inmiddels in
de film-annalen geboekstaafd als de
hoogtepunten van Joegoslavië's bij
drage aan de 'achtste kunst'.
Zagrebse School
Verbaasd en onder de indruk van de
Joegoslavische successen in de pe
riode '57-'58 verleenden de Franse
filmcritici Georges Sadoul en André
Martin de Joegoslavische cartoon
makers en hun werk een speciaal
etiket. Op de festivals van Cannes
en Tours kon je dan ook al snel
horen spreken over de 'Zagrebse
School' van tekenfilms. Tot op de
huidige dag wordt deze term nog
gebezigd. Ofschoon de naam nu een
bredere betekenis heeft en meer
slaat op de speciale technieken en
karakteristieken van bepaalde groe
pen tekenfilm-makers, verspreid
over de hele wereld.
De 'Zagrebse School' (in engere zin)
heeft tot dusver drie generaties van
cartoonfilm-makers voortgebracht.
Tot de eerste lichting (1957-1963)
horen Kostelac, Mimica en Krisl;
vier meesters-in-het-ambacht, wier
werk nog steeds bewondering af
dwingt en wordt bestudeerd door
aankomende tekenfilmmakers. In
1962 ontving Dusan Vukotic een
Oscar voor zijn cartoon 'Surogate'.
Deze onderscheiding betekende het
logische hoogtepunt van een was
lijst aan prijzen uitgereikt aan Joe
goslavische tekenfilm-ontwerpers
op de belangrijkste festivals.
De tweede generatie, te rekenen
vanaf 1964, wordt vooral vertegen
woordigd door Dovnikovic, Dragic,
Marks, Jutris, Bourek, Kolar, Grgic,
Vunak en anderen. De kwaliteit van
hun werk werd geschraagd en geïn
spireerd door onder meer enige
nieuwe meesterwerken van Vukotic
als 'A blot on his conscience'
('Mrlja na savesti') uit 1968, 'Arts
Gratia Artis' uit 1970 en 'The Grass
hopper' (1975). In de loop van de
jaen '70 kondigt zich de derde gene
ratie aan. Voornaamste oogmerk
van deze jonge, ambitieuze artiesten
is een zelfde niveau te bereiken als
hun voorgangers, de inmiddels be
roemde leden van de 'Zagrebse
School'.
Los van Zagreb ontwikkelden zich
ook elders in Joegoslavië tekenfilm
centra: Ljubljana (1960), Sarajevo
(1961), Belgrado (1963). Skopje
(1964) en Novi Sad (1968). Ver
schillende talenten uit deze steden
evenaarden de prestaties van de Za
grebse School en verwierven inter
nationale erkenning. Gezamenlijk
dragen zij eraan bij de reputatie van
Joegoslavië als één van 's werelds
topproducenten van tekenfilms te
verstevigen en verder uit te bouwen.
Van de huidige generatie Joegoslavi
sche tekenfilm-talenten dienen spe
ciaal te worden genoemd: Majdak,
Sajtinac, Petricic en in 't bijzonder
Zoran Jovanovic die doorgaat voor
de belangrijkste Joegoslavische car
toonfilmmaker van het ogenblik (al
deze artiesten zijn afkomstig uit
Belgrado). Gligorovski en meer nog
Darko Markovic bezorgden Skopje
naam als tekenfilmstad. Markovic
werd reeds geëerd door een prijs
van het Montreux TV-Festival voor
een 40 minuten durende TV-car-
toon.
