DE BELEIDSNOTA VAN DE ASSOCIATIE VAN NEDERLANDSE FILMTHEATERS
In november jl. is de Associatie van Nederlandse Filmtheaters met een beleidsplan gekomen, getiteld "Naar een toekomst voor de kunst
zinnige film; 1988-1992". Een samenvattende beschouwing over deze nota van de hand van drs. G.L.J. Bunnik (beleidsmedewerker/
consulent van de Associatie) is verschenen in het vorige nummer van dit blad. In de aanbiedingsbrief is de hoop uitgesproken, dat de nota
zal leiden tot een discussie in brede kring. Dit artikel bevat enige kritische aantekeningen, die bedoeld zijn als bijdrage tot deze discussie.
Ontwikkelingsfasen
De eerste schreden van de eerste filmhuizen - ze heetten toen nog
niet filmtheaters en er was nog geen associatie - zijn gezet door
strijdbare lieden, die zich vaak in scherpe termen hebben afgezet te
gen hetgeen zij zagen als het gezapige film-establishment. Dat is hun
door exploitanten en filmverhuurders meestal niet in dank afgeno
men, want deze zagen zich miskend in hun streven naar bevordering
van de kunstzinnige film, waarvoor toch vele initiatieven en vaak ook
grote risico's zijn genomen. Bekijkt men deze fase nu, dan kan wor
den gezegd dat de kritiek van de kant der filmhuizen weliswaar vaak
grotendeels onterecht is geweest, maar dat het waarschijnlijk niet
mogelijk is, anders dan fel en als het ware met oogkleppen op gelijk
in eigen kring zoekend, een plaats in een reeds bezet veld te verove
ren.
De tweede fase begon toen de filmwereld de filmhuizen en de daarbij
behorende gesubsidieerde filmimport als een voldongen feit ging be
schouwen. In die fase hebben de filmhuizen zeker een voortrekkers
rol gespeeld bij het populariseren van moeilijke filmgenres. Zoals
ook op andere terreinen met wegbereiders het geval is geweest, bete
kenden de behaalde successen echter tevens een bedreiging voor
het voortbestaan. Naarmate immers grotere groepen gewonnen wer
den voor moeilijk toegankelijke films, konden deze films in commer
ciële bioscopen worden vertoond. Dat zou eigenlijk het doel van de
filmhuizen moeten zijn geweest, maar, zoals ook op andere gebieden
te zien is, heeft men bij alle idealisme nog een andere wens, namelijk
om voort te bestaan. Hiernaar kon op twee manieren worden ge
streefd, namelijk door het vertonen van minder moeilijke films, en
door het in vertoning brengen van juist steeds minder aansprekende,
nieuwe, resp. andere genres van films. Het eerstgenoemde streven
werd mogelijk door de in 1985 met de N.B.B, gesloten overeen
komst, waarbij de Associatie tevens geassocieerd lid van de N.B.B,
werd. Het andere streven betekent een moeilijk te begane weg. In de
nota (blz. 23) wordt weliswaar verondersteld, dat er geen reden is
om aan te nemen dat de belangstelling voor kunstzinnige films na
het dertigste of vijfendertigste levensjaar afneemt, maar wordt voor
bijgezien aan de mogelijkheid dat deze belangstelling zich niet blijft
uitstrekken naar steeds nieuwere, minder toegankelijke of minder
aansprekende filmgenres.
In de derde, thans actuele fase is de positie van de, nu filmtheaters
geheten filmhuizen verder gevestigd, en is hun samenwerkingsver
band, de Associatie, zelf tot het film-establishment gaan behoren.
Hierbij passen zaken als gereglementeerd overleg en toelatingsbe
leid (zelfs met een soort van Lijst van Geen Bezwaar). Deze constate
ring is geenszins sarcastisch bedoeld, maar wel om aan te geven,
dat institutionalisering voor een met jeugdig elan begonnen bewe
ging in het algemeen het enige alternatief is van een vroege dood.
In de ontwikkelingsfase waarin de filmhuizen en de Associatie zich
nu bevinden, past zeker een bezinning over het in de komende pe
riode te voeren beleid. Het verschijnen van de beleidsnota is dan ook
zeker toe te juichen.
"Kunstzinnigheid" niet een doel maar een randvoorwaarde bij de
filmhuisprogrammering.
Terecht is in de nota opgemerkt, dat een plan voor het veilig stellen
van de kunstzinnige film het niet kan stellen zonder beantwoording
van de vraag naar de inhoud van dat begrip. Terecht ook is er daarbij
van uitgegaan, dat het hier om een werkomschrijving dient te gaan
(blz. 6). Tegen de wijze waarop dit probleem is opgelost, zijn m.i.
evenwel bezwaren aan te voeren.
Om een hanteerbaar criterium te verkrijgen, zijn films in de nota als
volgt onderscheiden (blz. 7): de populaire film - de kwaliteitsfilm - de
"arthouse-film" - de "kunstzinnige film in engere zin" - de "heden
daagse avant-garde-film". Hierbij wordt kunstzinnigheid geacht bij
de art-house-films te beginnen. Als doelstelling van de Associatie is
dan genoemd het vertonen van de films die "in ruime mate kunstzin
niger zijn dan in een bepaald regio door commerciële instellingen
(i.c. N.B.B.-bioscopen) gerealiseerd wordt" (blz. 9). Tegen een der
gelijke opvatting moet m.i. bezwaar worden gemaakt. Juist is, dat er
naar een praktisch hanteerbaar criterium (een zg. operationele defi
nitie) moet worden gezocht. In de nota wordt evenwel moeilijk toe
gankelijk aan kunstzinnig gelijkgesteld, hetgeen ertoe zou leiden dat
de muziek van diverse hedendaagse componisten kunstzinniger te
achten is dan die van bijv. Mozart. Naar mijn mening hoeven bij de
Associatie aangesloten bioscopen dan ook niet zo zeer te streven
naar een programmering die "in ruime mate kunstzinniger" is dan
die van commerciële bioscopen, maar dienen zij zich te richten op de
ook in de nota (blz. 11) genoemde "moeilijkere filmcategorieën",
voorzover deze in kunstzinnig, resp. historisch opzicht interessant
zijn.
Kunstzinnigheid van films is iets, waarvan de filmhuizen, zelfs teza
men met de arthouses, niet het monopolie hebben, en deze kunstzin
nigheid dient op zich zelf ook niet het doel van de filmhuisprogram
mering te zijn. Dat doel dient uitsluitend de (ten tijde van de verto
ning) moeilijke toegankelijkheid van films te zijn, waarbij kunstzin
nigheid een randvoorwaarde is.
Subsidie en professionalisering
Alvorens te komen tot enige kritische opmerkingen over in de nota
gedane aanbevelingen, wil ik de aandacht vestigen op een m.i. niet
geheel juiste redenering ten aanzien van de taakverdeling tussen As
sociatie-theaters enerzijds en N.B.B.-bioscopen anderzijds. Terecht
wordt gesteld, dat de eerstgenoemden functioneren in aanvulling op
het commerciële aanbod. Niet juist is echter, dat "zij een gat in de
markt hebben gevuld,dat ontstond doordat het bioscooppu
bliek voor de populaire film slonk, terwijl tegelijkertijd een meer
"sophisticated" publiek zich aandiende." (blz. 16). In de eerste plaats
betekent daling van de belangstelling voor de "populaire" film zeker
niet een vergroting van de taak van de filmhuizen - men kan zelfs het
tegenovergestelde beredeneren. Daarnaast betekent ook de komst
van meer "sophisticated" publiek op zich zelf nog niet een vergroting
van die taak. Beter zou immers zijn, als dat publiek geconfronteerd
kan worden met een passend programma-aanbod in niet-gesubsi-
dieerde bioscopen, en dat is ook wat er in belangrijke mate gebeurt.
De taak van het gesubsidieerde circuit ligt daar waar er te weining pu
bliek is voor commerciële exploitatie van in één of meer opzichten
waardevolle films.
Zoals opgemerkt, kan het streven naar continuïteit het oorspronke
lijke doel van een organisatie gaan overschaduwen. Impliciet wordt
dit ook in de nota gesteld, waar een "ongewenste stand van zaken
met betrekking tot de programmering" wordt geconstateerd: onge
veer zestig procent van de in Associatie-theaters vertoonde films zijn
afkomstig van commerciële (i.c. N.B.B.-)distributeurs. Het is dan
ook terecht, dat hieruit in de nota de conclusie wordt getrokken, dat
25
