ACHTERAF
BEZIEN...
Wie herinnert ze zich nog? Die
stoere jongens, ferme knapen,
die even keurig in het pak, das
recht, hoed op het hoofd, uit een slo
pende knokpartij kwamen als een za
kenman die de hele dag achter zijn bu
reau had zitten werken?
En dan, op het spannendste moment,
verscheen de 'Einde'-titel op het doek
met aansluitend de zakelijke medede
ling, dat het vervolg de daaropvol
gende week te zien zou zijn. De serie
film, het bioscoopfenomeen van de
jaren 1946 -1960.
Aanleiding tot opname van de serie
film in de reeks 'Verdwenen filmgenres
die nooit meer terugkomen' was de
zeer interessante doktoraalskriptie
Theaterwetenschap van Mare Seters
uit 1989, die ik onlangs in handen
kreeg. De titel van deze skriptie luidt:
'Volgende week vertonen wij deel
twee', een filmhistorisch onderzoek
naar de produktie en receptie van de
Amerikaanse filmserial, de rol van de
Republic Pictures Corporation als film-
serialproducent en de distributie van
Republic seriefilms in Nederland.
Dit inmiddels vergeten filmgenre heeft
jarenlang een belangrijk deel van de
programmering van de 'sensatie
theaters' uitgemaakt. De vertoning van
dit genre was voor de betreffende bio
scoopexploitanten vrijwel zonder uit
zondering een financieel sukses.
Het is de Nederlandse distributeurs
(tot 1940 Odeon Film, daarna Centra
Film) nooit duidelijk geworden of de
oorspronkelijke versie van deze se-
rials, bestaande uit 12 tot 15 afleverin
gen van ca.twintig minuten, als weke
lijks voorprogramma in de bioscoop
theaters in de Verenigde Staten zijn
vertoond of uitsluitend voor televisie
vertoning zijn gebruikt.
Het verschil met de huidige televisie
series is, dat nu iedere aflevering van
een serie een afgerond geheel vormt,
terwijl bij de Republic serials de ver
schillende afleveringen één verhaal
vormden. Niet dat het nu zo erg was
wanneer een aflevering gemist werd,
maar om het verhaal goed te kunnen
volgen moest je toch eigenlijk alle afle
veringen in de juiste volgorde zien.
Misschien zou je deze serials het best
kunnen vergelijken met de zg. soap-se-
ries. Daarin gaat het verhaal ook
steeds door met op het einde van elke
aflevering een spannende 'cliffhanger';
deze soap-series zijn echter eeuwigdu
rend.
Republic Pictures was de voornaamste
maatschappij, die een lopende band-
produktie van dit genre aanhield.
Daarnaast produceerden ook
Universal en Columbia een aantal se
rials.
In Nederland werden de Republic-films
tot 1940 uitgebracht door Odeon Film.
door F.P.van den Berg
Filmgenres die verdwenen en
nooit meer terugkomen:
Van "De Gemaskerde Adelaar"
tot "Het Pantermeisje"
Toen Odeon Film de, met $50 tot 100$
verhoogde vaste licentie-prijs per film
niet wilde betalen, stapte Republic
over op Centra Film.
De serials zijn in Nederland nooit in de
oorspronkelijke versie - in afleveringen
- uitgebracht. Daartoe leende zich de
struktuur van het Nederlandse bio
scoopbedrijf niet. Het was niet gebrui
kelijk, dat voorprogramma's afzonder
lijk werden ge- of verhuurd. Alleen bij
zondere items, zoals het Koninklijk
Huis, voetbalwedstrijden, etc, werden
soms als aparte programma-onderde
len verhuurd. Bovendien vertoonden
de meeste theaters, met uitzondering
van de première theaters in de grote
steden, twee films in één programma,
de zg.'doublé bill'.
Vooral de Republic-films (de zg.B-
films) leenden zich bij uitstek voor
combinatie met een tweede (sterkere)
hoofdfilm. Omdat tot mei 1940 nog
tegen vaste bedragen werd verhuurd -
ook weer met uitzondering van de pre
mière theaters - was ook een combina
tie van films van verschillende distri
buteurs mogelijk.
Het bleek echter onmogelijk een
theater te verplichten 12 of 15 weken
achter elkaar een episode van een se
riefilm in te zetten als voorprogramma.
Niet alleen was de vertoningsduur van
twintig minuten te kort, omdat er maar
één avondvoorstelling werd gegeven,
maar bovendien zou een exploitant
daardoor in een geforceerde positie
zijn gekomen met betrekking tot de
programmering. Onderbreking van de
afleveringen was dan immers niet mo
gelijk.
Voorts kwam concernvorming, zoals
die tegenwoordig optreedt, maar in
zeer beperkte mate voor, waardoor de
concurrentie tussen de theaters on
derling veel groter was.
Aangenomen kan worden dat Republic
bij de produktie al rekening heeft ge
houden met de vertoning van de films
in de bioscopen in twee of drie afleve
ringen. Van de totale lengte van 250 tot
300 minuten bleven dan twee delen
van elk 80 tot 100 minuten over. In
sommige gevallen werden er drie
delen geleverd, maar de praktijk wees
uit, dat drie delen vaak al te veel was.
Er werd dan toch een twee-weekse ver
sie van gemaakt. Wat betreft couperen
en opnieuw monteren was dat geen
probleem.
Elk theater, dat een twee-weekse serie
film vertoonde, kon er praktisch op re
kenen, dat de vrijdagavondvoorstellin
gen van de tweede week zo goed als
uitverkocht waren.
Toen het gaandeweg moeilijker werd
om in een theater twee weken achter
elkaar gereserveerd te krijgen, werd
van twee delen een avondvullende film
met een lengte van negentig minuten
gemaakt, die dan weer in de jeugdmati-
nee-voorstellingen vertoond kon wor
den.
In de hoofsteden waren theaters die
week in week uit dit genre vertoonden,
zoals bijvoorbeeld het - thans niet
meer bestaande - Passage Theater in
Amsterdam, dat alle Republic films in
première vertoonde; verder een aantal
buurttheaters in Amsterdam, waarvan
alleen de namen nog in de herinnering
voortleven, zoals Olympia, Bio, West-
End, Van Swinden, Edison, Nova en
Prinsen Theater. Deze theaters waren
'vaste' klanten van Centra Film en ver
toonden regelmatig seriefilms.
Hoewel de belangstelling voor de se
riefilm gaandeweg afnam, hebben de
éénweekse versies tot ver in de jaren
zestig deel uitgemaakt van de matinee-
programma's, waarvan Centra Film er
wekelijks 80 a 100 bookte. Daartoe be
hoorden o.a. "Duivels van de rode cir
kel", "Jungletrommen in Afrika", "De
koning der raketmannen", de diverse
"Zorro'-films, "Het pantermeisje", "Het
rimboemeisje", "Het rijk van Tarzan"
(in 1939 door Odeon uitgebracht
onder de titel "De havik der wildernis"
en - met uitzondering van de oorlogsja
ren - bijna 25 jaar in roulatie), "Het
mysterie van de vliegende schotels",
"Achtervolging in Alaska" en
"Trommen van Fu Manchu".
Ook daaraan kwam een eind toen
steeds meer kindermatinée-voorstel-
lingen van het programma werden ge
schrapt door de middagprogramma's
op de televisie of overgingen op verto
ning van 'eigentijdse' kinderprogram
ma's, zoals de Walt Disney-tekenfilms,
Pippi Langkous of andere, Nederlands
nagesynchroniseerde films.
Maar met de stoere jongens, ferme
knapen was het in de loop van de jaren
zestig definitief afgelopen. Gelukkig is
er veel materiaal in het Filmmuseum
terechtgekomen. Voor de historie van
de filmproduktie, de filmverhuur en de
bioscoopexploitatie is een en ander
van onschatbare waarde.
37
