Honderd jaar filmpresentatietechniek
4. nog steeds: kleur...groter...drie dimensionaal
door H. Berg
Gream Ferguson
en Ron jones
ontwikkelden in
1967 het IMAX
grootbeeldsys-
teem. Teneinde
het filmbeeld te
kunnen vergro
ten had Fergu
son het idee uit
gewerkt om de
70 mm film hori
zontaal op te
nemen, noodzakelijk om een zo opti
maal mogelijke beeldkwaliteit te berei
ken voor een geprojecteerd beeld van
17 bij 23 meter. Het nieuwe beeldop
pervlak op de film bedroeg 52,2 X 71,4
mm, ruim drie keer groter dan het film
beeld op de bestaande 70 mm film. De
projectiesnelheid werd opgevoerd tot
ongeveer 170 cm film per seconde. Er
werd een speciale camera en later een
projector ontwikkeld, waarbij Ron
Jones de door hemzelf ontworpen
zogenaamde 'rolling loop' had toege
past. De film wordt in rupsband-achtige
beweging voortbewogen, dus geen
schoksgewijs filmtransport. Het sys
teem ging pas in 1970 op de Wereld
tentoonstelling in Osaka, Japan in pre
mière. Er werd een beperkt aantal
IMAX-theaters gebouwd, waarvan er
één in Rotterdam in bedrijf is.
Het professionele Dolby A ruisonder-
drukkingssysteem voor film werd voor
het eerst in 1977 toegepast. Voor de
weergave diende men te beschikken
over een complete Dolby Stereo-instal
latie. Het was wel mogelijk om een
Dolby Stereofilm op een traditionele
installatie 'mono' weer te geven. In
1988 brachten Dolby Laboratories een
verbeterd Dolby A systeem: Dolby
Stereo SR (Spectra! Recording). De
Dolby Stereo SR-filmcopieën hadden
minder vervorming binnen de totaal
marge van het volume. Evenals Dolby A
was Spectral Recording een analoog
opnamesysteem. De ruis werd bij SR
meer onderdrukt dan bij het Dolby A-
systeem. Tevens werden alle vervor
mingen gereduceerd, speciaal die van
de uiterst hoge- en de zeer lage fre
quenties. Het gebruik van subwoofers
was geen noodzaak, maar gaf wel opti
male resultaten.
Eastman Kodak en Optical Radiation
Sound introduceerden in 1990 Cinema
Digital Sound (CDS), een nieuwe ge
luidstoepassing op film: digitaal geluid.
Op 3 mei 1990 werd in The Screen
Directors Guild te Hollywood de eerste
demonstratie gegeven en op 18 septem
ber 1990 kon Europa er kennis mee
maken. Decatron te Brussel verzorgde de
presentatie in Kinopolis. Aan de ontwik
keling werd door Eastman Kodak, samen
met Optical Radiation ongeveer twee
jaar gewerkt. Het systeem kende zes
kanalen. Vijf kanalen hadden een volle
dige bandbreedte, terwijl het zesde, een
'subwoofer', alleen diende voor de
basissignalen met lage frequenties. Deze
vijf kanalen waren gezamenlijk onderge
bracht op één optisch geluidsspoor van
2,54 mm breed. Het geluidsspoor kwam
bij dit systeem op de plaats van het
gebruikelijke optische geluidsspoor. Na
enige tijd bleek het systeem bij de pro
jectie nogal wat problemen op te roepen
en na ongeveer een jaar werd het sys
teem niet meer toegepast.
Op 20 juni 1991 bracht Dolby Labo
ratories Inc. het Dolby Stereo Digital
geluidssysteem. Tijdens een demon
stratie in de Todd-AO East Studios te
New York werd het systeem voor de
eerste maal aan de filmindustrie
getoond. Nadat het systeem ook in Los
Angeles was gedemonstreerd kwam het
naar Europa. Op 7 en 10 juli 1991 wer
den er in het Odeon Theatre te Londen
twee demonstraties gegeven. Bij dit
systeem werd de optische digitale
geluidsband tussen de perforaties van
de film ondergebracht. De traditionele
optische geluidsband bleef gehand
haafd. De digitaalinformatie wordt 22
seconden eerder uitgelezen dan de
aftasting van het analooggeluid.
Hierdoor was het mogelijk om bij een
eventuele beschadiging van de digi
taalband op de projectiecopie, terstond
automatisch over te schakelen naar
weergave van de analoogband. Zodra
de digitaallezer de beschadiging niet
meer waarneemt, wordt er automatisch
teruggeschakeld naar de digitaalweer-
gave.
Een ander digitaalsysteem werd op 11
juni 1993 met de film "Jurassic Park"
geïntroduceerd. Het was het DTS-sys-
teem (Digital Theater Systems - Digital
Sound For Movies) dat werd ontwik
keld door Digital Theater Systems Inc.
of Westlake, Califomia. Dit systeem
gebruikt een synchroon meedraaiende
CD-ROM disc met een maximale speel-
duur van 3'/* uur waarvan de synchro-
niteit wordt bewaard door een code-
signaal dat tussen de optische geluids
band en het beeld op de film is aange
bracht. Het DTS-systeem heeft zes digi
tale kanalen: links, midden, rechts,
subwoofer, surround links en surround
rechts. Voor de kleinere bioscoopex
ploitaties is er ook een tweekanaals
CD-ROM beschikbaar. Hierop zijn alle
linker kanalen samengevoegd tot één
kanaal en alle rechterkanalen tot één
kanaal.
Ook Sony bracht in 1994 digitaal geluid
op film, het SDDS-systeem (Sony
Dynamic Digital Sound). Behalve de
traditionele optische geluidsband
bevinden zich aan de beide filmranden
een optisch-digitale geluidsband. Beide
geluidsbanden zijn identiek aan elkaar
waardoor het systeem bij eenzijdige
beschadiging van de film optimaal blijft
functioneren. Het systeem kent acht
kanalen: links, links midden, midden,
rechts midden, rechts, sub-woofer, sur
round links en surround rechts. De
SDDS-installatie wordt met een compu
ter ingeregeld, een groot voordeel
omdat, zonder gebruik van deze com
puter, aan het systeem geen wijzigin
gen van de instellingen kunnen worden
aangebracht. Het systeem wordt op de
projector afgelezen door de toonkop
DFP-R2000 die de digitale audio signa
len uitleest en deze doorstuurt naar de
DFP-D2000 Digital Film Playback
Decoder. Deze decoder zet de digitale
signalen om naar analoge signalen die
dan worden doorgestuurd naar de ver
sterkers.
Inmiddels kunnen we terugzien op een
eeuw filmweergavetechniek.
Enerverende jaren, dat wel. Maar uit dit
overzicht blijkt, dat er in 100 jaren
slechts verbeterde technieken werden
toegepast. Met uitzondering van de
grote verbeteringen op het gebied van
de geluidsweergave waren de verande
ringen die zich bij de projectie van het
filmbeeld hebben voorgedaan, vaak
het terugbrengen van reeds jaren eer
der toegepaste systemen of filmforma-
ten. Drie-dimensionale projectie, ana-
morphische projectie, 70 mm film, de
projectie van meerdere beelden naast
elkaar, het is er allemaal al eens
geweest!
Wat zal de komende eeuw ons brengen?
